Islık dili nedir?

Islık dili, dili ağız içinde çeşitli şekillere sokarak oluşturulan haznelerden üflenerek çıkarılan ıslığı modülasyona uğratarak çıkan sesin üzerine kelimeleri bindirmek suretiyle ortaya çıkan bir çeşit akustik iletişim biçimidir. Islık dilinin ne olduğuna ve nasıl işlediğine ilişkin yapılan en büyük hatalardan biri, ıslık dilinin konuşulan dilden ayrı tamamen kendi işleyişi ve kuralları olan bir dil olarak görülmesidir. Islık dili, aslında konuşulan dilin ıslığa çevrilmesidir. Konuşurken kullanılan tonlamaya benzer bir tonlamanın ıslık dilinde de olduğu ifade ediliyor dil bilimciler tarafından. Islık dilinin bir çeşit kod sistemi olmadığı ancak konuşmanın akustik bir versiyonu olduğu söylenebilir. Hem kullanıldığı bölgelerdeki konuşma özelliklerini hem dilin yapısını ıslık dilinde görmek mümkündür. Örneğin, çoğu kez konuşma dilindeki şivenin ya da yöreye özgü söyleme biçiminin ıslığa yansıtıldığı görülmektedir. Yine ıslığı kullananların bakış açısı üzerinden değerlendirildiğinde, ıslık kullanmanın konuşmaya göre en büyük avantajı uzak mesafelere kadar ulaştırılabilmesidir.

Kuşköy’de Islık Dili

Islık dilinin tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir. 1964 yılında yaptığı araştırma gezisinde, Kuşköy’de ıslık dilinin ne zaman başlamış olabileceğine dair herhangi bir yazılı belgeye ulaşamadıklarını belirtilmektedir. Daha çok, doğruluğunu onaylayamadıkları sözlü ifadeler üzerinden ıslık dilinin tarihine ilişkin bilgiler edindiklerini ifade etmektedirler. Islık dilinin kullanıldığı diğer bir bölge olan Silbo Gomero ile coğrafi benzerlikleri üzerinden ıslık dilinin tarihine ilişkin çıkarımlar yapmak da çok doğru bir akıl yürütme olmayacağı için, ıslık dilinin ne zaman ortaya çıktığından çok, ıslık diline olan özellikle akademik ilginin tarihinden bu bölümde bahsedilecektir.

Kuşköy ve yöresinde konuşulan ıslık dilinin akademik bir ilgi haline gelmesi ve dünyaya tanıtılması, 1960’lı yıllarda, birbirini takip eden olaylarla başlamaktadır. 1960’lı yıllarda Kuşköy’de ilkokul eğitimi hayvan ahırının üzerinde oluşturulmuş bir yerde (bazı kaynaklara göre eski bir kahvehanede) güçlüklerle yapılmaktadır. O dönem köyün öğretmeni Hamdi Dede isminde genç bir öğretmendir. Köydeki eğitim öğretimi denetlemek üzere gelen müfettiş, okulun fiziksel koşullarının eğitim-öğretim yapmak için uygun olmadığını ifade eder ve okulun kapatılması gerektiğine karar verir. Hamdi Öğretmen, konuyu İstanbul’da bulunan Köy Öğretmenleri ile Haberleşme ve Yardımlaşma Derneği’ne ileterek yardım talebinde bulunur. Aynı dönemde, ülkede köy okullarına yardım seferberliği Milliyet gazetesinin öncülüğünde devam etmektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren Mobil T.A.Ş’de yardım kampanyasına katılarak Kuşköy’e bir okul yaptırmaya karar verir. Köy okulunun açılmasının ardından gelen yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından bu dilin tanıtımına başlanmış oldu.

Islık Diline Coğrafyanın Etkisi

Islık dilinin Giresun’dan başlayarak Artvin’e kadar geniş bir coğrafyada konuşulduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, yerel yetkililerin verdikleri bilgiye göre, ıslık dilinin kullanımına ilişkin bu bölgelerde önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu anlamda, en gelişmiş biçimiyle, Çanakçı yöresinde ve özellikle Karabörk ve Kuşköy’de konuşulduğu yönünde bir kanaat hakimdir.

Islık dilinin ortaya çıkışında en önemli etkenin, fiziksel koşullar olduğunu söylemek mümkündür. Dünyanın diğer bölgelerinde de özellikle bir yerden diğerine ulaşım olanakları, çeşitli biçimlerde fiziksel koşullar nedeniyle engelleniyorsa, ıslık dili bu bölgelerde ortaya çıkmaya daha eğilimlidir. Diğer bir anlatımla, ıslık dilin konuşulduğu yerlerin coğrafi özellikleri, yer şekilleri, dağların konumu, eğim gibi özellikler ıslık dilinin ortaya çıkmasını ve kullanılmasının benimsenmesini etkilemektedir. Çanakçı bölgesine yer alan rakımı yüksek olan Sis ve Çanakçı Dağların yayla kısımlarında; dik ve yüksek dağların arasında oluşmuş vadilerin yarattığı dik ve buna bağlı olarak engebeli arazilerin çoğunlukla yer kaplaması, bu yaylalarda kurulan yerleşmenin toplu olarak kurulmasını engellemiştir.

Dünyada ıslık dili

Islık dilinin özellikle Giresun ve çevresinde ne zamandan beri konuşulduğu konusunda kesin bir tarih vermek çok olanaklı değildir. Pek çok araştırmacı farklı tarihlerde başlamış olacağına dair çıkarımlar yapmaktadır. Ancak, bütün bunlar yine de sağlam kanıtlara ya da belgelere dayanmamaktadır. Kimileri için Anadolu’da kullanılan ıslık dili 20. yy. başlarına ait bir durum iken diğerleri için 400 yıl öncesine kadar giden bir geleneğin devamıdır. Her hâlükârda, Silbo Gomero (Kanarya Adaları), Aas (Fransa) ve Antia (Yunanistan) gibi dünyanın çeşitli yerlerinde kullanılan ıslık dilleri konuşulmaktadır. Islık dilinin kullanıldığı dünyanın diğer bölgelerinde, hayvancılık faaliyetleri ile yoğun biçimde uğraşıldığı görülmüştür. Bu anlamda, ıslık dilini (belki de keşfeden) en yoğun kullanan kişilerin çobanlar olduğu görülmektedir. Yine de ıslık dilinin ortaya çıkış sebebini yalnızca coğrafi koşullara bağlamak, doğru bir önerme olmayacaktır. Çünkü hem Türkiye hem de Dünya’da benzer coğrafi özellikleri olan pek çok yer bulunmasına karşın, ıslık dili oldukça sınırlı sayıda ve dar bölgelerde konuşulmaktadır. Ayrıca, Afrika’nın bazı bölgelerinde coğrafi koşullar hiç benzerlik göstermese de ıslık dilinin kullanıldığı görülmüştür.

Islık Dili’nin yok olma sebepleri

Başta teknolojik gelişmeler olmak üzere, sosyo-kültürel değişmeler, iç göç gibi çok sayıda etken, ıslık dilinin yaşatılmasını tehdit etmektedir. Özellikle cep telefonu kullanımı, ıslık dilinin kullanım amacını büyük oranda ortadan kaldırmış ve daha önceden bir zorunluluk ya da kültürel bir değer olarak görülen ıslık çalma, yavaş yavaş daha az kişi tarafından öğrenilmeye başlanmıştır. Her ne kadar yöre insanının ıslık dilini kültürlerinin bir parçası olarak görerek sahiplenmesi ya da yerel yetkililerin çeşitli biçimlerde ıslık dilini yaşatma çabaları olsa da, ıslık dilinin, bu bölgede araştırma yapan yabancı araştırmacıların da belirttiği gibi, yok olma tehdidiyle karşı karşıya olduğu görülmektedir. Bu gerçeklik, araştırmanın problem durumunu ortaya koymaktadır. Ancak, bir dil yok olmadığı sürece, canlandırılabilir. Bu amaçla, ıslık dilinin korunması, canlandırılması ve kültürel bir miras olarak gelecek kuşaklara aktarılması oldukça önemli bir konudur.